Τι είναι το CPK;

Η προπόνηση υπεραυξάνει τη δραστηριότητα της κρεατινικής φωσφοκινάσης ή αλλιώς το γνωστό στην αθλητική κοινότητα CPK , η οποία επιβαρύνει το μυϊκό σύστημα. Τι είναι ακριβώς όμως είναι η κρεατινική φωσφοκινάση;

Η κρεατινική φωσφοκινάση (CPK) είναι ένα ένζυμο που βρίσκεται σε όλα τα μυϊκά κύτταρα του σώματος, κυρίως στην καρδιά, στον εγκεφαλικό ιστό, στους σκελετικούς μυς, στο γαστρεντερικό και το ουροποιογεννητικό σύστημα.

Οι σκελετικοί μυς περιέχουν κυρίως τη μορφή CK3 ή ΜΜ, ο καρδιακός μυς τις μορφές CK3 και CK2 ή ΜΒ και ο εγκεφαλικός ιστός, ο γαστρεντερικός ιστός και το ουροποιογεννητικό σύστημα τη μορφή ΒΒ ή CK1.

Είναι υπεύθυνη για την εξασφάλιση επαρκούς παρουσίας αποθεμάτων ενέργειας στα μυϊκά κύτταρα, την τριφωσφορική αδενοσίνη (ATP). Αποτελεί δηλαδή την ενεργειακή εφεδρεία ή το ενεργειακό απόθεμα του οργανισμού. H διεργασία αυτή εξελίσσεται στα μιτοχόνδρια των κυττάρων.Με λίγα λόγια:

Η κρεατινική φωσφοκινάση εξασφαλίζει ότι υπάρχει αρκετή ενέργεια στον οργανισμό, για την απαιτούμενη απόδοση παραγωγής έργου. Σε περιπτώσεις αυξημένης καταστροφής κυττάρων-ιστών με CPK, το ένζυμο «διαχέεται» στο αίμα και τα μετρούμενα επίπεδα εμφανίζονται υψηλά .

Αποτελεί δείκτη βλάβης του μυοκαρδίου και των σκελετικών μυών και σε μικρότερο βαθμό του εγκεφαλικού ιστού ή άλλων οργάνων. Αυτά τα αυξημένα επίπεδα CPK , άρα και καταστροφή μυϊκών κυττάρων, μπορεί να προκληθούν από διάφορες αιτίες:

• μυϊκές παθήσεις – νοσήματα μυών (π.χ. ραβδομυόλυση),τραύματα,
• λοιμώδη νοσήματα,
• καρδιακά νοσήματα (π.χ. έμφραγμα),
• ισχαιμικό ΑΕΕ,
• ορμονικές διαταραχές,
• πνευμονική εμβολή,
• καρκίνος (π.χ. προστάτη),
• αιμόλυση,
• επιληπτικές κρίσεις,
• ασθένεια Parkinson,
• εγκαύματα,
• ηλεκτρικά ατυχήματα,
• δηλητηρίαση,
• χρήση ναρκωτικών, 
• όπως επίσης και σε λήψη ορισμένων φαρμάκων (π.χ. σαλικυλικά).

Οι αυξημένες τιμές CPK, χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης μιας και μπορεί να αποτελούν ενδείξεις για μια σειρά από σοβαρότερες ασθένειες (μυϊκές δυστροφίες, μυϊκές παθήσεις, έμφραγμα του μυοκαρδίου, ροβδομυόλυση κ.α.).

Η τιμή CPK έχει μεγάλη διαγνωστική σημασία, διότι ο γιατρός την μετρά έτσι ώστε να προσδιοριστεί η σοβαρότητα μιας ενδεχόμενης παθολογικής κατάστασης.

Ωστόσο, η αύξηση των τιμών του CPK άνω των φυσιολογικών ορίων, δεν είναι πάντα μια ιατρική κατάσταση ή μια παθολογική δυσλειτουργία του οργανισμού, αφού μπορεί να υπάρχουν μετά από μια γέννα, μετά από χειρουργικές επεμβάσεις, εμβολιασμούς ή πτώσεις, με έντονο σωματικό στρες και βεβαίως μετά την άσκηση.

Το ποσό της CPK  στο αίμα, σε φυσιολογικές κατάστάσεις, εξαρτάται βασικά από την μυϊκή μάζα του ατόμου, όσο μεγαλύτερη, τόσο υψηλότερη η CPK. Αυτός είναι και ο λόγος που η μαύρη φυλή έχει τις υψηλότερες τιμές, οι άνδρες υπερέχουν των γυναικών και οι ενήλικες των υπερηλίκων.

Στα βρέφη και τα παιδιά οι τιμές είναι ιδιαίτερα υψηλές διότι σαυτή την ηλικιακή φάση δημιουργείται το μυϊκό σύστημα. Γενικότερα μετά από έντονη άσκηση και πιο ειδικά μετά από προπόνηση δύναμης ή αντοχής, το CPK εντοπίζεται όλο και περισσότερο στο αίμα, πάνω των φυσιολογικών ορίων, χωρίς όμως να υπάρχει καμία ασθένεια.

Αυξημένες τιμές CPK μετά την άσκηση

Η έντονη άσκηση συχνά οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα CPK στο αίμα. Η αύξηση αυτή βέβαια εξαρτάται από τη σωματική μάζα, το φύλλο, τη φυλή, περιβαλλοντικούς παράγοντες, από τo επίπεδο της φυσικής κατάστασης των ασκουμένων και τους εμπλεκόμενους μύες κατά τη διάρκεια της προπόνησης.

Στα άτομα με χαμηλή φυσική δραστηριότητα ή φυσική κατάσταση το CPK είναι υψηλότερο από ό, τι σε ασκούμενους που γυμνάζονται και έχουν καλή φυσική κατάσταση.

Μετά από έντονη άσκηση, οι τιμές της του ενζύμου τύπου CK-MM είναι αυξημένες, ως αποτέλεσμα της καταστροφής μυϊκών κυττάρων, καθώς και της αύξησης της διαπερατότητας της κυτταρικής μεμβράνης και της ακόλουθης διάχυσης του στο αίμα. Τα ανώτερα και κατώτερα όρια τιμών είναι διαφορετικά για άντρες και γυναίκες, καθώς επίσης και για αθλητές και μη αθλητές.

Πιο συγκεκριμένα, στην βιβλιογραφία έχουν αναφερθεί ποικίλες τιμές για την CPK ανάλογα με το άθλημα και το επίπεδο της δραστηριότητας. Ενδεικτικά, αναφέρω τα όρια όπως δημοσιεύονται και αφορούν αθλητές διαφόρων αθλημάτων, καθώς και μη αθλητές:

• Άτομα με χαμηλή δραστηριότητα (καθόλου άσκηση): Άνδρες 24-195 IU/L, γυναίκες 24 – 170 IU/L
• Άτομα μέτριας δρασητιότητας (άσκηση 2 με 3 φορές/εβδ): Άνδρες 369-728, γυναίκες 141-345
• Αθλητές: Άνδρες 881-1479, γυναίκες 404-836

** Οι τιμές αυτές είναι ενδεικτικές και η αναφορά τους έχει σαν σκοπό να δείξει την διαφορά που έχουν οι αθλητές με του μη αθλητές. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν για εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με ιατρικά θέματα.

Από τα παραπάνω είναι ξεκάθαρο ότι οι φυσιολογικές τιμές για αθλητές είναι διαφορετικές από αυτές των ατόμων που κάνουν καθιστική ζωή, πράγμα που πρέπει να λαμβάνεται υπ όψιν στην ανάλυση και εξαγωγή συμπερασμάτων από τα αποτελέσματα των αιματολογικών εξετάσεων.

Διαφορετικά αθλήματα προκαλούν διαφορετική αύξηση στις τιμές της CK, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Για παράδειγμα, τα ανώτατα όρια για ποδοσφαιριστές ήταν τα τριπλάσια σε σχέση με αυτά των κολυμβητών.

Η διαφορά αυτή μπορεί να προκαλείται επειδή το ποδόσφαιρο απαιτεί πολύ έντονες επαναλαμβανόμενες μειομετρικές και κυρίως έκκεντρες μυϊκές συστολές, έχει μεγάλη διάρκεια, συχνές και βίαιες σωματικές επαφές, χαρακτηριστικά που προκαλούν μεγαλύτερη καταστροφή μυϊκών κυττάρων.

Πολύ υψηλές τιμές παρατηρούνται επίσης σε αθλητές τριάθλου, μαραθωνίου και υπερμαραθωνίου, μετά το πέρας των αγώνων.

Οι τιμές του CPK είναι αυξημένες μετά από έντονη άσκηση και στην συνέχεια σταδιακά πέφτουν, ενώ ο ρυθμός εμφάνισης στο αίμα εξαρτάται από το προπονητικό επίπεδο του αθλητή, το είδος, την ένταση και την διάρκεια της άσκησης.

Πιο συγκεκριμένα, η κορύφωση των τιμών παρατηρείται περίπου 12 ώρες μετά την άσκηση και σταδιακά πέφτουν στις επόμενες 48 με 72 ώρες, σε περίπτωση που δεν ακολουθήσει άλλη δραστηριότητα.

Σε αθλητές που ασκούνται συστηματικά, οι τιμές μπορεί να είναι διαρκώς αυξημένες, αντικατοπτρίζοντας την επιβάρυνση, όχι μόνο από την τελευταία προπόνηση, αλλά και από τις προπονήσεις των προηγούμενων ημερών.

Τα όρια του κάθε ατόμου σε σχέση με τις ανώτατες και κατώτατες και ανώτατες τιμές διαφέρουν. Υπάρχουν δηλαδή responders και non responders, με κάποια άτομα να εμφανίζονουν με σταθερά χαμηλότερα ή υψηλότερα επίπεδα CPK σε σχέση με κάποια άλλα.

Η μέτρηση των επιπέδων της CPK στο αίμα δεν αποτελεί από μόνη της ένδειξη υπερκόπωσης ή υπερπροπόνησης (ούτε δίνει πληροφορίες σχετικά με την πιθανότητα τραυματισμού του αθλητή) και σίγουρα πρέπει να συνυπολογιστούν κι άλλοι παράγοντες, όπως:

• Μείωση της απόδοσης
• Συνεχής κόπωση
• Αδυναμία περαίωσης της προπόνησης
• Μειωμένη Αερόβια ικανότητα
• Μειωμένη δύναμη
• Αύξηση καρδιακής συχνότητας στην ηρεμία
• Αυξημένη καρδιακή συχνότητα σε άσκησης υπομέγιστης έντασης
• Συχνά κρυολογήματα ή μόλυνσης του αναπνευστικού
• Δυσκολία στον ύπνο ή κακό ύπνο
• Έλλειψη κινήτρου, κατάθλιψη
• Μειωμένη όρεξη
• Διαταραχή του κύκλου στις γυναίκες
• Απώλεια βάρους
• Χαμηλή τεστοστερόνη, υψηλή κορτιζόλη
• Χρόνια υψηλό CPK

Να σημειώσουμε ότι η αντίδραση του κάθε αθλητή στην υπερκόπωση είναι καθαρά ατομική και δεν παρουσιάζουν όλοι τα ίδια συμπτώματα και φυσικά δεν παρουσιάζουν όλα τα παραπάνω ταυτόχρονα.

Το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ίσως η μείωση της απόδοσης στο αντίστοιχο άθλημα που αγωνίζεται ο αθλητής. Χωρίς την μείωση της απόδοσης δεν μπορούμε να μιλάμε για υπερκόπωση.

Με βάση τα παραπάνω είναι ξεκάθαρο ότι μόνο ο εξειδικευμένος ιατρός θα κρίνει αν η αυξημένες τιμές χρίζουν περεταίρω διερεύνησης, σε περίπτωση που είναι σταθερά αυξημένες πάνω από τα ενδεδειγμένα όρια ή αν υποπτεύεται την ύπαρξη κάποιας άλλης κατάστασης.

Στην συνέχεια με την βοήθεια του γυμναστή (και φυσικά του εργοφυσιολόγου αν είναι δυνατόν) και του προπονητή θα είναι ασφαλές να δοθούν οδηγίες στον αθλητή σε σχέση με την διαχείριση της προπόνηση.

CPK και μυϊκοί πόνοι

Αν έχετε μυϊκή πόνο μετά την προπόνησή σας , οφείλεται στις μικρότερες ρωγμές του μυϊκού συνδετικού ιστού που προκαλούνται από την υπερφόρτωση των μυϊκών ινών. Οι μυϊκοί πόνοι και οι αυξημένες τιμές CPK δεν σχετίζονται άμεσα μεταξύ τους, επειδή οι υψηλές τιμές CPK μπορούν επίσης να εμφανιστούν χωρίς μυϊκή πόνο.

Από την άλλη πλευρά, τα συμπτώματα των μυϊκών πόνων δεν πρέπει πάντοτε να συνδέονται με υψηλά επίπεδα CPK , μπορεί να συμβεί ότι οι αθλητές βιώνουν αυξημένα επίπεδα στρες ακόμη και μετά από έντονους συνεχείς φόρτους εργασίας.

Ως εκ τούτου, η δραστηριότητα του CPK δεν είναι 100% σημαντική από την άποψη της μυϊκής βλάβης.

Συμπέρασμα

Είναι φυσιολογικό τα επίπεδα CPK των αθλητών να αυξάνονται συχνά και να υπερβαίνουν κατά πολύ τα φυσιολογικά επίπεδα. Η δραστηριότητα CPK φτάνει το μέγιστο μετά από 12 έως 24 ώρες και στη συνέχεια πέφτει πίσω στην κανονική περιοχή.

Αν και τα υψηλά επίπεδα CPK μπορούν να παράσχουν πληροφορίες σχετικά με την αυξημένη μυϊκή καταπόνηση, δεν φαίνονται επαρκείς αν δεν συνυπολογιστούν και οι παράμετροι που προαναφέρθηκαν. Οι αυξημένες τιμές CPK συχνά παραπλανούν σε παρερμηνείες και θεωρούνται λανθασμένα ως δείκτες συμφόρησης ή καταπόνησης του μυϊκού συστήματος.

Τα υψηλά επίπεδα CPK είναι επίσης συχνά μια ένδειξη ότι δεν ήταν αρκετά ενυδατωμένος ο ασκούμενος κατά τη διάρκεια της προπόνησης ή δεν απορροφήθηκαν αρκετοί ηλεκτρολύτες, ειδικά σε ακραίες θερμοκρασίες αυτό μπορεί να συμβεί συχνά.

Είναι σημαντικό λοιπόν να πάρουμε ένα ολοκληρωμένο ιατρικό ιστορικό από τους ασκούμενους. Αυτό πρέπει να γίνει στην 1η προπόνηση, ώστε να διερευνήσουμε τυχόν προϋπάρχουσες παθολογικές καταστάσεις που θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνες για υψηλά επίπεδα επίπεδα του CPK, εκ του προοιμίου πριν καν ξεκινήσει η άσκηση.

Μισή με μια ώρα πριν την προπόνηση είναι σημαντικό η κατανάλωση 500 ml νερού. Θα πρέπει να ενημερώνουμε τους ασκούμενούς μας σε κάθε προπόνηση για τη σημαντικότητα του νερού και την ενυδάτωση πριν την προπόνηση, αλλά πολύ περισσότερο μετά απ’ αυτήν για την ταχύτερη απομάκρυνση του CPK, ώστε να είναι ασφαλής η εκγύμνασή τους.

Πηγή: Consulting and Training Manual, GluckerKolleg